ازبکستان (۸ عکس)

ازبکستان (ازبکی: O‘zbekiston، به سیریلیک: Узбекистан) کشوری است در آسیای میانه، دارای مرز مشترک با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، و قزاقستان. پایتخت این کشور شهر تاشکند است. مساحت خاک ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومتر مربع است (پنجاه و ششمین کشور از نظر وسعت). زبان رسمی ازبکستان زبان ازبکی است.

تاریخ

مردمان ایرانی‌تبار ساکنان اولیه منطقه ازبکستان را تشکیل می‌دادند. زبان‌های قدیمی رایج در این منطقه زبان‌های ایرانی سغدی، خوارزمی و پارسی میانه بود.

در سدهٔ دهم میلادی، منطقهٔ کنونی ازبکستان جزیی از قلمرو سامانیان بود. منطقهٔ کنونی ازبکستان بعدها به ترتیب جزئی از حکومتهای غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی، مغول، تیموری و ازبک شد. در سدهٔ نوزدهم میلادی، غرب و شمال ازبکستان زیر سلطهٔ خانات خوارزم، و جنوب ازبکستان جزئی از خانات بخارا بوده‌است. خانات بخارا و خوارزم در سال ۱۸۶۶ زیر سلطهٔ روسیه درآمدند. شیبانی‌ها به مدت ۴۰۰ سال در ازبکستان حکومت کردند.

پس از انقلاب اکتبر، در سال ۱۹۲۴، جمهوری سوسیالیستی ازبکستان به عنوان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی) تشکیل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۹۹۱، ازبکستان به استقلال دست یافت. واژهٔ ازبکستان از دو بخش ازبک و ستان تشکیل شده‌است، که به معنای «سرزمین ازبک‌ها» است.

اتسویوکی اکابه، پژوهشگر آسیای میانه می‌نویسد: «در دوران باستان مردم آبادی‌نشین آسیای میانه ایرانی بودند. از سده ششم میلادی به بعد چند موج از گروه‌های کوچی ترک‌تبار به‌آبادی‌های منطقه رخنه کردند و از جمله در وادی فرغانه سکنی گزیدند که در پی آن، برخی از ایرانیان ویژگی‌های ترکی کسب کردند. ترک تباران در روستاها و شهرها ماندگار شدند. علی‌رغم روند تاریخی ترکی‌سازی منطقه شمار زیادی از مردم در محل‌های مختلف ایرانی باقی‌ماندند و تا به سده بیستم میلادی رسیدند.

سیاست

اسلام کریموف، رئیس جمهور پیشین ازبکستان که در تاریخ ۲ سپتامبر ۲۰۱۶ فوت کرد، بیش از ۲۶ سال مقام ریاست جمهوری کشور را در دست داشت.

از جانشینان احتمالی وی می‌توان به «رستم اینویاتوف» رئیس سازمان اطلاعات این کشور اشاره کرد که در هر زمانی وفادار به رئیس‌جمهور ازبکستان بوده است.

«رستم عظیم اف» معاون نخست‌وزیر ازبکستان از دیگر گزینه‌های احتمالی ریاست جمهوری این کشور است. از طرف دیگر «شوکت میرزیویف» نخست‌وزیر ازبکستان به ‌عنوان نماینده قبیله سمرقند از دیگر گزینه‌های ریاست جمهوری ازبکستان به حساب می‌آید.

به اعتقاد برخی کارشناسان «تاتیانا کریموا» همسر رئیس‌جمهور این کشور تمام تلاش خود را خواهد کرد تا خود به عنوان جانشین همسرش انتخاب شود که احتمال این مسئله بسیار ضعیف است.

گلنار کریموف که یکی از دو دختر رئیس‌جمهور ازبکستان است، تا مدتها به عنوان جانشین احتمالی پدرش شناخته می‌شد. او مدتی سفیر ازبکستان در سازمان ملل متحد و مدتی نیز سفیر این کشور در اسپانیا بود.

ازبکستان که همسایه افغانستان است، از اهمیتی ژئوپولتیکی در منطقه برخوردار است. بخارا، سمرقند و ترمذ از شهرهای مشهور ازبکستان میباشند.

جغرافیا

ازبکستان با افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و قزاقستان همسایه است. ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومترمربع مساحت و ۲۶٬۸۵۱٬۰۰۰ تن جمعیت دارد که از این لحاظ ۵۶امین کشور بزرگ جهان و ۴۲امین کشور پرجمعیت جهان به حساب می‌آید. در میان کشورهای مستقل همسود از نظر پهناوری پنجمین و از لحاظ جمعیت سوم است. پایتخت آن تاشکند و از شهرهای مهم آن سمرقند و بخارا است. این کشور ۱٬۴۲۵ کیلومتر از شرق به غرب و ۹۳۰ کیلومتر از شمال به جنوب کشیده شده است.

ازبکستان کشوری خشک و خشکی‌بست است. ازبکستان به همراه لیختن اشتاین دو کشور افزون خشکی‌بست جهان هستند، یعنی توسط کشورهای دیگری که در خشکی محصور هستند احاطه شده‌اند.

اقتصاد

ازبکستان دارای چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان است. این کشور سالانه ۸۰ تن طلا از معادن استخراج می‌کند که در دنیا هفتم است. ذخایر مس ازبکستان در جهان دهم و ذخایر اورانیوم آن دوازدهم است. تولید اورانیوم این کشور در دنیا هفتم است. ازبک‌نفته‌گاز، شرکت ملی گاز ازبکستان با تولید سالانه ٖ۶۰ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب (۲٫۱ تا ۲٫۵ بیلیون فوت مکعب) در دنیا یازدهم است. این کشور دارای ذخایر قابل توجه استخراج نشده نفت و گاز است: ۱۹۴ ذخیره هیدروکربوری در ازبکستان وجود دارد از جمله ۹۸ ذخیره گاز طبیعی و میعانات گازی.

ازبکستان دارای برابری قدرت خرید معادل $۳٬۸۰۰ است. تولید اقتصادی بر کالاها متمرکز است. در سال ۲۰۱۱ ازبکستان هفتمین تولیدکننده بزرگ و و پنجمین صادرکننده بزرگ پنبه و هفتمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان بود.

کشاورزی ازبکستان ۲۶٪ از نیروی کار را استخدام کرده و ۱۸٪ از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می‌دهد.

تقسیمات کشوری

کشور ازبکستان دارای ۱۲ استان (ولایت)، شهر تاشکند و یک جمهوری خودمختار است که عبارت اند از:

1. شهر تاشکند
2. استان اندیجان
3. استان بخارا
4. استان فرغانه
5. استان جیزک
6. استان نمنگان
7. استان نوایی
8. استان قشقه‌دریا
9. استان سمرقند
10. استان سیردریا
11. استان سرخان‌دریا
12. استان تاشکند
13. استان خوارزم
14. جمهوری خودمختار قره‌قالپاقستان

مردم

جمعیت ازبکستان بر پایه گروه‌های قومی ۱۹۲۶–۱۹۸۹

قومی گروه	آمار دولتی ۱۹۲۶۱		آمار دولتی ۱۹۳۹۲		آمار دولتی ۱۹۵۹۳		آمار دولتی ۱۹۷۰۴		آمار دولتی ۱۹۷۹۵		آمار دولتی ۱۹۸۹۶
	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%
ازبک‌ها	۳٬۴۶۷٬۲۲۶	۷۳٫۰	۴٬۸۰۴٬۰۹۶	۶۵٫۱	۵٬۰۳۸٬۲۷۳	۶۲٫۲	۷٬۷۳۳٬۵۴۱	۶۴٫۷	۱۰٬۵۶۹٬۰۰۷	۶۸٫۷	۱۴٬۱۴۲٬۴۷۵	۷۱٫۴
روس‌ها	۲۴۵٬۸۰۷	۵٫۲	۷۲۷٬۳۳۱	۱۱٫۶	۱٬۰۹۰٬۷۲۸	۱۳٫۵	۱٬۴۹۵٬۵۵۶	۱۲٫۵	۱٬۶۶۵٬۶۵۸	۱۰٫۸	۱٬۶۵۳٬۴۷۸	۸٫۴
تاجیک‌ها	۳۵۰٬۶۷۰	۷٫۴	۳۱۷٬۵۶۰	۵٫۱	۳۱۱٬۳۷۵	۳٫۸	۴۵۷٬۳۵۶	۳٫۸	۵۹۴٬۶۲۷	۳٫۹	۹۳۳٬۵۶۰	۴٫۷
قزاق‌ها	۱۹۱٬۱۲۶	۴٫۰	۳۰۵٬۴۱۶	۴٫۹	۳۳۵٬۲۶۷	۴٫۱	۵۴۹٬۳۱۲	۴٫۶	۶۲۰٬۱۳۶	۴٫۰	۸۰۸٬۲۲۷	۴٫۱
تاتارها	۲۸٬۳۳۵	۰٫۶	۱۴۷٬۱۵۷	۲٫۳	۳۹۷٬۹۸۱	۴٫۹	۴۴۲٬۳۳۱	۳٫۷	۵۳۱٬۲۰۵	۳٫۵	۴۶۷٬۸۲۹	۲٫۴
قره‌قالپاق	۱۴۲٬۶۸۸	۳٫۰	۱۸۱٬۴۲۰	۲٫۹	۱۶۸٬۲۷۴	۲٫۱	۲۳۰٬۲۷۳	۱٫۹	۲۹۷٬۷۸۸	۱٫۹	۴۱۱٬۸۷۸	۲٫۱
تاتارهای کریمه					۴۶٬۸۲۹	۰٫۶	۱۳۵٬۴۲۶	۱٫۱	۱۱۷٬۵۵۹	۰٫۸	۱۸۸٬۷۷۲	۱٫۰
کره‌ای‌ها	۳۰	۰٫۰	۷۲٬۹۴۴	۱٫۲	۱۳۸٬۴۵۳	۱٫۷	۱۵۱٬۰۵۸	۱٫۳	۱۶۳٬۰۶۲	۱٫۱	۱۸۳٬۱۴۰	۰٫۹
قرقیزها	۷۹٬۶۱۰	۱٫۷	۸۹٬۰۴۴	۱٫۴	۹۲٬۷۲۵	۱٫۱	۱۱۰٬۸۶۴	۱٫۰	۱۴۲٬۱۸۲	۰٫۷	۱۷۴٬۹۰۷	۰٫۸
اوکراینی‌ها	۲۵٬۳۳۵	۰٫۵	۷۰٬۵۷۷	۱٫۱	۸۷٬۹۲۷	۱٫۱	۱۱۴٬۹۷۹	۱٫۰	۱۱۳٬۸۲۶	۰٫۷	۱۵۳٬۱۹۷	۰٫۸
ترکمن‌ها	۳۱٬۴۹۲	۰٫۷	۴۶٬۵۴۳	۰٫۷	۵۴٬۸۰۴	۰٫۷	۷۱٬۰۶۶	۰٫۶	۹۲٬۲۸۵	۰٫۶	۱۲۱٬۵۷۸	۰٫۶
ترک‌ها	۳۷۱	۰٫۰	۴۷۴	۰٫۰	۲۱٬۲۶۹	۰٫۳	۴۶٬۳۹۸	۰٫۴	۴۸٬۷۲۶	۰٫۳	۱۰۶٬۳۰۲	۰٫۵
یهودیان	۳۷٬۶۲۱	۰٫۸	۵۰٬۶۷۶	۰٫۸	۹۴٬۳۰۳	۱٫۲	۱۰۲٬۸۴۳	۰٫۹	۹۹٬۸۳۶	۰٫۷	۹۴٬۶۸۹	۰٫۵
ارمنی‌ها	۱۴٬۸۶۲	۰٫۳	۲۰٬۳۹۴	۰٫۳	۲۷٬۳۷۰	۰٫۳	۳۴٬۴۷۰	۰٫۳	۴۲٬۳۷۴	۰٫۳	۵۰٬۵۳۷	۰٫۳
آذربایجانی‌ها	۲۰٬۷۶۴	۰٫۴	۳٬۶۴۵	۰٫۱	۴۰٬۵۱۱	۰٫۵	۴۰٬۴۳۱	۰٫۳	۵۹٬۷۷۹	۰٫۴	۴۴٬۴۱۰	۰٫۲
اویغورها	۳۶٬۳۴۹	۰٫۸	۵۰٬۶۳۸	۰٫۸	۱۹٬۳۷۷	۰٫۲	۲۴٬۰۳۹	۰٫۲	۲۹٬۱۰۴	۰٫۲	۳۵٬۷۶۲	۰٫۲
باشقیرها	۶۲۴	۰٫۰	۷٬۵۱۶	۰٫۱	۱۳٬۵۰۰	۰٫۲	۲۱٬۰۶۹	۰٫۲	۲۵٬۸۷۹	۰٫۲	۳۴٬۷۷۱	۰٫۲
دیگر اقوام	۷۷٬۸۸۹	۱٫۶	۹۸٬۸۳۸	۱٫۶	۱۲۶٬۷۳۸	۱٫۶	۱۹۸٬۵۷۰	۱٫۷	۱۷۶٬۲۷۴	۱٫۱	۲۰۴٬۵۶۵	۱٫۰
مجموع	۴٬۷۵۰٬۱۷۵		۶٬۲۷۱٬۲۶۹		۸٬۱۰۵٬۷۰۴		۱۱٬۹۵۹٬۵۸۲		۱۵٬۳۸۹٬۳۰۷		۱۹٬۸۱۰٬۰۷۷
۱ Excluding the Tadzjik ASSR, but including the Kara-Kalpak Autonomous Oblast (in 1926 part of the Kazakh ASSR); source: . ۲ Source: . ۳ Source: . ۴ Source: . ۵ Source: . ۶ Source: .

جمعیت جمهوری ازبکستان ۲۸٬۹۲۹٬۷۱۶ نفر است. تراکم جمعیت تقریباً ۵۹ نفر در یک کیلومتر مربع است.

ترکیب جمعیتی ازبکستان شامل ۸۰٪ ازبک، ۵٫۵٪ روس، ۵ تا ۵٫۵٪ تاجیک (طبق آمارهای دولت ازبکستان)، ۳٪ قزاق، ۲٫۵٪ قره قالپاق، ۱٫۵٪ تاتار و ۲٫۵٪ نیز از سایر اقوام تشکیل می‌دهند. برخلاف آمار رسمی فارسی زبانان ازبکستان (تاجیکها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده‌اند.